Гемодиализ (Грек haema -қан, диализ – ыдырау, бөліну) – жіті және созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі кезінде қанды бүйректен тыс тазарту әдісі. Гемодиализ процедурасы кезінде, ағзадан зат алмасудың улы өнімдері жойылады, сұйықтық және электролит балансының бұзылыстарын қалыпқа келтіреді. Науқастың  қан айналымы жүйесін «жасанды бүйрек» аппаратына қосу арқылы гемодиализ жүзеге асырылады.

Тарихы

Қан тазарту проблемасы көне заманнан бері болды. Ежелгі заманда көптеген аурулар сұйықтықтарды араластырудан пайда болады деп ойлаған. Бұл үшін олар түрлі өсімдік пен пайдалы қазбалардан жасалынған қоспаларын ағзаны тазалау үшін пайдаланған. Бұл әрекеттер науқас үшін тиімсіз, тіпті зиянды болды. Қан тазарту процесіне қызығушылығы не арта отырып, содан кеми отырды.

XIX ғасырдың басында биохимия саласының дамуына орай, адам ағзасында көптеген процестер түсінікті болған соң, қан тазарту  мәселесі жаңа деңгейге шықты. 1854 жылы шотланд ғалымы Томас Грэм «Осмотикалық күш» еңбегін дүниеге әкеліп, гемодиализ негіздерін орнатты. Осы еңбегінде ол жартылай мембрана өткізгіш пергаментін дайындау тәсілін алғашқы сипаттаған болатын. Бұл әдіс  арқылы коллоидтық және кристалдық шешімдерді бөлу жүзеге асыру мүмкін болды. Оның жұмысына қазіргі уақыттағы классикалық, диффузия және осмос заңдар эксперименталды дәлелдеді. Пергамент қағазы арқылы кристалдық сұйықтықтың диффузия процесі «диализ» деп аталды.Сонымен қатар, ол молекуланың өлшемдері диффузияның жылдамдығына байланысын  дәлелдеді. Молекула үлкен болған сайын, диффузия жылдамдығы азаяды.

50 жыл өткен соң, Джон Джекоб Абель қан ерітілген заттарын алып тастау үшін бірінші құрылғыны шығарды. Зерттеулер бүйректері жоқ  иттерде жүргізілді. Эксперименттер барысында, қаннан ақуызбен азот қосылыстары жоқ болған жағдайда,  ықтимал жою тиімді екенін дәлелдеді. Аппараттың мембрана фильтрлеу шағын ауданы адамдардың қанын тазалау үшін  пайдалану мүмкін емес болды. Қанның ұюын алдын алу құралы ретінде, сүліктерден алынатын антикоагулянт, гирудин пайдаланды. Препараттың төмен тиімділігі үшін, күрделі тромбоэмболиялық асқынулар пайда болды.

Алғашқы адамға арналған гемодиализ (уремия ауыратын науқас) 1924 жылдың қазан айында Германияда, дәрігер Георг Хаас арғасында өткізілді. Антикоагулянт  ретінде тазартылған гирудин пайдаланылды, бірақ  антигендік қасиеттері тек 30-60 минут диализ өткізуге мүмкіндік берді. 1927 жылы, бірінші рет гемодиализда антикоагулянт ретінде гепарин қолданылды. Осылайша Хаас табысты гемодиализ үшін барлық қажетті ингредиенттерді  бірге қолдануды бастаған дәрігер. Ол, қауіпсіз және тиімді антикоагулянт, үлкен ауданды қолданылатын сүзгі мембрана, тиімді қан жету мембрана құрылғысын дүниеге әкелді.

Бірінші рет  уремиялық комадан адамды табысты гемодиализ арқылы іске қосу жағдайы 1945 жылдың 3-ші қыркүйегінде  болды. Нидерланд дәрігері Виллем Кольф, практикасында Георг Хаас енгізген клиникалық гемодиализ аппаратының жақсартты. Гемодиализды пайдаланудың бас мақсаты уремиямен күрес болды. Нәтижесінде, гемодиализатор арқасында қан тазарту мочевина концентрациясын азайтуға мүмкіндік берді, науқасты комадан шығарды. Емдеу нәтижесінде, 1945 ж 11-қыркүйекте  пациенттің жағдайы айтарлықтай жақсарды, өмірінің қауіп көрсеткіші жоғалды. Алғаш рет тәжірибеде осы әдістің тиімділігі клиникалық деңгейдедәлелденді. 1946 жылы Уильям Kольф уремия науқастарын гемодиализ арқылы емдеу жөніндегі нұсқауын шығарды.

Созылмалы гемодиализ дәуірінің басталуы 1960 жылы болды, сол кезде Болдинг Скрибнер мен Вейн Квинтон  алғаш рет ұзақ мерзімді тамырлық қолжетімділік мәселесін шеше алды. 1960 жылдың 10 сәуірінде Чикаго қаласында, жаңа құрылғыны жариялады. Ұзақ мерзімді тамырлық қол радиалды артериясына  және тамырға екі жұқа қабырғалы түтікшелер  имплантациялау арқылы қамтамасыз етіледі.

Диализ кезінде сыртқы шеттері иілген тефлон түтікті сымымен қосылды, және шунттаушыға гемодиализатор қосылды.